ศาสตร์การแพทย์ทางเลือกกับการฟื้นฟูรักษาอาการ Long COVID

ศาสตร์การแพทย์ทางเลือกกับการฟื้นฟูรักษาอาการ Long COVID

โดย พท.ป. วรรณดี ชิตเจริญธรรม

พจ. ธีรวุฒิ ชาญศิริเจริญกุล

และพจ. ลดาวรรณ โชติกุลวรพฤกษ์

กลุ่มอาการ ภาวะลองโควิด (Long COVID) ตามนิยามของ WHO ในปี 2021 กล่าวไว้ว่า เป็นอาการผิดปกติที่เกิดขึ้นใหม่หรือต่อเนื่องภายหลังการการติดเชื้อไวรัสโคโรนา หรือโรคโควิด (COVID – 2019) อาการลองโควิดโดยส่วนใหญ่เริ่มขึ้นหลังจากที่ผู้ป่วยเริ่มฟื้นตัวจากการติดเชื้อโควิด 19 แบบรุนแรงเฉียบพลัน มีความสัมพันธ์กับอาการป่วยที่รุนแรงจากการติดเชื้อที่เกิดขึ้นก่อนหน้า ระยะเวลาของอาการส่วนมากตั้งแต่ 3 เดือน นับจากวันตรวจพบเชื้อ และมีอาการต่อเนื่องอย่างน้อย 2 เดือน และกลุ่มอาการมีความหลากหลายและกระทบกับหลายระบบในร่างกาย เช่น ระบบทางเดินหายใจ ระบบหัวใจและหลอดเลือด ระบบประสาท ระบบภูมิคุ้มกันและสุขภาพจิต โดยมักพบมีอาการภายหลังการติดเชื้อ 4-12 สัปดาห์ โดยอาการที่พบสามารถดีขึ้นหรือแย่ลงเมื่อเวลาผ่านไป และ/หรือมีการกลับเป็นซ้ำใหม่ได้ ลักษณะอาการลองโควิดที่พบบ่อย ได้แก่ อ่อนเพลีย หายใจลำบากหรือหอบเหนื่อย ไอ นอนไม่หลับ ปวดศีรษะ ผมร่วง เวียนศีรษะ เครียดหรือวิตกกังวล ความจำสั้น เจ็บหน้าอก ปวดเมื่อกล้ามเนื้อ ไม่ได้กลิ่นหรือรับรสได้ไม่ดี เป็นต้น

สำหรับศาสตร์การแพทย์ทางเลือกทั้งทางการแพทย์แผนไทยและแพทย์แผนจีนมีมุมมองต่อการฟื้นฟูสุขภาพในผู้ป่วยที่มีภาวะ Long COVID หลังการติดเชื้อจะทำให้สมดุลในร่างกายถูกกระทบ ดังนี้

• แนวคิดทางการแพทย์แผนไทย คือ หลังจากร่างกายได้รับเชื้อโควิด-19 จะกระตุ้นให้เกิดอาการปิตตะกำเริบ(ธาตุไฟ) จากภาวะร่างกายที่มีความร้อนมากขึ้นทำให้รู้สึกครั่นเนื้อครั่นตัวร้อนในและมีไข้ แล้วส่งผลกระทบกับเสมหะ(ธาตุน้ำ) จึงมีเสมหะเพิ่มขึ้น ส่งผลให้เกิดอาการหวัด คัดจมูก น้ำมูกไหล และกระทบวาตะ(ธาตุลม) เป็นตัวสุดท้าย ทำให้มีอาการเหนื่อย อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ จมูกไม่ได้กลิ่น ลิ้นไม่รู้รส และเมื่อมีการเจ็บป่วยเป็นระยะเวลานานจะทำให้สมดุลธาตุในร่างกายถูกกระทบส่งผลให้เกิดอาการเจ็บป่วยเรื้อรัง
• แนวคิดทางการแพทย์แผนจีน คือ สภาวะร่างกายที่เกิดการติดเชื้อแล้วกระตุ้นร่างกายจะสร้างเม็ดเลือดขาว ไปต่อสู้กับเชื้อโรคจึงทำให้เกิดการอักเสบภายในร่างกายหรือการรับประทายาฆ่าเชื้อไวรัสทำให้ร่างกายทำงานหนักขึ้น เนื่องจากกระทบการทำงานหลายๆ ระบบ รวมถึงระบบภูมิคุ้มกันด้วย

การฟื้นฟูสุขภาพด้วยศาสตร์การแพทย์แผนไทย มีดังนี้

1. การใช้ยาสมุนไพรตามกลุ่มอาการ ได้แก่

• อาการเกี่ยวกับระบบการไหลเวียนโลหิต อ่อนเพลีย วิงเวียน ปวดศีรษะ ใช้ตำรับยาหอม เช่น ยาหอมนวโกฐยาหอมเทพจิตร
• อาการไข้ เจ็บคอ ท้องเสีย เช่น ยาฟ้าทะลายโจร
• อาการครั่นเนื้อครั่นตัว รู้สึกร้อนตามร่างกาย เช่น ยาประสะจันทน์แดง ยาจันทลีลา ยาเขียวหอม
• ไอ ระคายคอ มีเสมหะ เช่น ยาแก้ไอมะขามป้อม ยาประสะมะแว้ง ยาอำมฤควาที
• อ่อนเพลีย บำรุงธาตุ เช่น ยาธาตุบรรจบ ยาตรีผลา
• อาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อและข้อ อาการชา เช่น ยาเถาวัลย์เปรียง ยาสหัศธารา ยาหม่องไพล

2. การสุมยา คือ การรักษาโดยการสูดไอน้ำจากสมุนไพรที่ผ่านการต้ม ความร้อนชื้นจากไอน้ำเป็นตัวพาน้ำมันหอมระเหยของสมุนไพรที่มีฤทธิ์ ในการช่วยขยายหลอดลมทำให้ทางเดินหายใจโล่งขึ้น และกลิ่นหอมของสมุนไพรจะช่วยผ่อนคลายความเครียด ความวิตกกังวลได้อีกด้วย เช่น หอมแดง มะกรูด ตะไคร้ กระชาย ขิง เป็นต้น
3. ใช้หลักกายานามัย (HEALTHY BODY) ซึ่งเป็นการส่งเสริมสุขภาพทางกายที่ดี โดยการออกกำลังกาย
   ให้เหมาะสมกับวัยและสภาพร่างกายของแต่ละบุคคล โดยใช้ท่าบริหารฤาษีดัดตนในการช่วยให้การไหลเวียนของเลือดดีขึ้น ส่งผลให้อาการปวดตึงกล้ามเนื้อลดลง และช่วยผ่อนคลายกล้ามเนื้อจากภาวะความเครียด

ตัวอย่างท่าบริหารฤาษีดัดตนที่ใช้ในการฟื้นฟูในภาวะ Long COVID เช่น ท่าแก้เสมหะในลำคอ

วิธีทำท่าบริหาร นั่งท่าขัดสมาธิยืดหลังตรงใช้มือขวาจับข้อเท้าซ้าย มือซ้ายวางไว้ที่หลังใบหูซ้ายข้างท้ายทอยและยกศอกซ้ายให้ตั้งฉากกับลำตัว หายใจเข้าลึกๆ พร้อมทั้งใช้มือซ้ายดันให้หน้าหันไปทางขวาให้มากที่สุดจนรู้สึกว่ากล้ามเนื้อคอตึง นิ่งค้างไว้ นับ 1-10 แล้วค่อยๆ หายใจออกผ่อนมือที่ดันไว้ลงพร้อมทั้งหันหน้ากลับตามเดิม นับเป็น 1 ครั้ง ให้ทำสลับข้าง โดยทำซ้ำ 4-5 ครั้ง

ประโยชน์ของท่าบริหาร ช่วยทำให้เสมหะที่โคนลิ้นไหลลงลำคอ จึงลดอาการเสมหะติดคอและบริหารกล้ามเนื้อแขน

จากทฤษฎีการแพทย์แผนไทยที่กล่าวว่าร่างกายของมนุษย์ประกอบด้วยธาตุทั้งสี่คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ
ธาตุลม และธาตุไฟ เมื่อธาตุทั้งสี่ในร่างกายมีความสมดุลก็จะไม่เจ็บป่วย หากธาตุทั้งสี่ในร่างกายเสียสมดุล
ก็จะเกิดความเจ็บป่วยหรือเกิดโรคขึ้น ดังนั้นการฟื้นฟูสุขภาพในมุมมองทางการแพทย์แผนไทยจึงเปรียบเสมือนการดูแลรักษาสมดุลของธาตุทั้งสี่ให้กลับมาเป็นปกติ และเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันในร่างกายให้แข็งแรง

การฟื้นฟูสุขภาพด้วยศาสตร์การแพทย์แผนจีน มีดังนี้

แนวคิดทางการแพทย์แผนจีนเน้นรักษาที่คน ไม่ใช่รักษาที่โรค มีคำกล่าวว่า “การแพทย์สมัยใหม่รักษาโรค การแพทย์แผนจีนรักษาคน” การแพทย์แผนจีนให้ความสำคัญที่รักษาคนไข้เน้นที่ร่างกาย (คน) เป็นหลัก จะเสริมบำรุงพลังพื้นฐาน (เจิ้งซี่) ทำให้การต่อสู้กับโรคดีขึ้นและการขับสิ่งก่อโรค (เสียซี่) แต่เป้าหมายการขจัดสิ่งก่อโรคก็เพื่อให้ร่างกายสามารถใช้กลไกศักยภาพของตนเองสู่การทำงานที่ปกติหรือสมดุล

ข้อมูลจากคัมภีร์หวงตี้เน่ยจิง ซึ่งเป็นหนังสือเล่มแรกของแพทย์แผนจีน ได้มีการกล่าวไว้ว่าการดูแลตนเองแบบ Preventionหรือการป้องกัน มี 3 กรณี ดังนี้

• ยังไม่ป่วย แต่ต้องป้องกันก่อนเกิดโรค
• เมื่อป่วยแล้ว ต้องรีบรักษาป้องกันไม่ให้โรครุนแรง
• เมื่อหายป่วยแล้ว ต้องรีบฟื้นฟูป้องกันไม่ให้โรคกำเริบหรือกลับมาอีก

เมื่ออาการดีขึ้นบทบาทของยาก็ยิ่งน้อยลงตามลำดับ ดังนั้นในยามปกติการดูแลสุขภาพจึงให้ความสำคัญที่ใช้อาหารเป็นยาและการดูแลตนเองด้วยหลายหลากวิธี รวมถึงการดำเนินชีวิตตามวิถีทางธรรมชาติง่ายๆโดยสังเขป ดังนี้

1. เสริมโภชนาการ ด้วยเมนูอาหารฟื้นฟูร่างกาย

ผู้ป่วยควรหลีกเลี่ยงอาหารทอดๆ มันๆ หรือ อาหารย่อยยากในช่วงแรกเนื่องจากหลังจากเจ็บป่วย
ม้ามและกระเพาะอาหารยังไม่แข็งแรง หากทานอาหารที่ย่อยยากจะทำให้ม้ามและกระเพาะอาหารฟื้นตัวยาก ลมปราณจะยิ่งติดขัดและทำให้โรคกำเริบได้ง่าย สามารถเลือกใช้สมุนไพร ได้แก่

• ตั่งเซิน (党参) 10 กรัม
• หวงฉี หรือ ปักคี้ (黄芪) 10 กรัม
• ไป่เหอ หรือ แปะฮะ (百合) 20 กรัม
• เหลียนจื่อ หรือ เม็ดบัว(莲子) 20 กรัม

นำสมุนไพรทั้งหมดมาปรุงเป็นน้ำซุป ช่วยบำรุงชี่ปอดและม้าม หรือใส่เนื้อสัตว์เพิ่ม เช่น กระดูกหมู
หากทำเป็นเครื่องดื่มที่มีรสชาติหวานสดชื่นชุ่มคอ ก็สามารถตุ๋นสมุนไพรร่วมกับน้ำตาลกรวด อาจเพิ่มลูกเดือย และเปลือกส้มเล็กน้อย เพื่อช่วยขับเสมหะสลายความชื้นด้วยก็ได้ สามารถรับประทานได้ 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์ ทานได้ต่อเนื่องประมาณ 1 เดือน

      2. การออกกำลังกาย สามารถเลือกออกกำลังกายช่วยฝึกพลังแบบจีนโบราณ เช่น รำไทเก็ก รำชี่กง
รำปาต้วนจิ่ง เป็นต้น สำหรับคนทั่วไปที่ไม่มีพื้นฐานแนะนำเลือกเป็นการฝึกปาต้วนจิ่ง เนื่องจากท่าง่ายและทำได้ทุกเพศทุกวัย เช่นท่า “双手托天理三焦” ท่าสองมือประครองแผ่นฟ้า จะเป็นการเคลื่อนไหวแขนร่วมกับการขยับซี่โครงให้สูงขึ้น ขยายทรวงอก ยืดกระดูกสันหลัง ยืดกล้ามเนื้อหน้าท้องและประสานกับการหายใจ ซึ่งช่วยปรับสมดุลปอดและม้ามปรับการทำงานของระบบทางเดินหายใจและการทำงานของระบบย่อยอาหาร

   3. การฝังเข็ม และการนวดทุยหนา การฝังเข็มเป็นการปรับสมดุลในร่างกาย เพราะภาวะลองโควิด ทำให้ร่างกายเกิดความชื้น หรือความร้อนสะสมในร่างกาย ทำให้ลมปราณหรือเลือดหมุนเวียนได้ไม่ดี จึงทำให้เกิดอาการ เช่น เวียนศีรษะ ปวดหัว นอนไม่หลับ อ่อนเพลีย หายใจไม่เต็มอิ่ม หรือภูมิคุ้มกันในร่างกายทำงานได้ไม่ดี ซึ่งจุดฝังเข็มรักษานั้นมีหลายจุดขึ้นกับอาการในผู้ป่วยแต่ละราย ในทีนี้ขอยกตัวอย่างจุดฝังเข็มที่สามารถช่วยปรับสมดุลในร่างกายได้ เช่น

• จุดชวี่ชือ(LI11) ที่ช่วยลดความร้อนในเส้นปราณปอด

• จุดเฟิงหลง(ST40) ที่ช่วยขับและลดเสมหะในร่างกาย ซึ่งจุดพวกนี้สามารถฝังเข็มหรือรมยา ช่วยลดอาการข้างเคียงที่เกิดขึ้นได้ เป็นต้น

เอกสารอ้างอิง

• กระทรวงสาธารณะสุข. กรมการแพทย์. (2564). การดูแลรักษาผู้ป่วยโควิด-19 หลังรักษาหาย (Post COVID syndrome) หรือภาวะ Long COVID สำหรับแพทย์และบุคลากรสาธารณสุข. [ออนไลน์]. ค้นหาเมื่อ 23 สิงหาคม 2565, จาก Https://coviddms.go.th
• คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล.มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์ไทยเดิมฯ และโรงเรียนอายุรเวทธำรง สถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์. ตำราการแพทย์ไทยเดิม(แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์) เล่ม 1 ฉบับชำระ พ.ศ. กรุงเทพฯ: ศุภวนิชการพิมพ์; 2550.
• สุกรี กาเดร์. คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล. สถานการแพทย์แผนไทยประยุกต์. (2561). การดูแลสุขภาพด้วยหลักธรรมานามัย. [ออนไลน์]. ค้นหาเมื่อ 23 สิงหาคม 2565, จาก https://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/
  e-pl/articledetail.asp?id=1352
• Davis HE, Assaf GS, McCorkell L, Wei H, Low RJ, Re’em Y, et al. Characterizing long COVID in an international cohort: 7 months of symptoms and their impact. EClinicalMedicine. 2021;38:101019.
• Sigfrid L, Drake TM, Pauley E, Jesudason EC, Olliaro P, Lim WS, et al. Long Covid in adults discharged from UK hospitals after Covid-19: A prospective, multicentre cohort study using the ISARIC WHO Clinical Characterisation Protocol. medRxiv [Internet]. 2021 [Cited 2021 March 25]; 44:1-43. Available from: https://doi.org/1101/2021.03.18.21253888
• Venkatesan P. NICE guideline on long COVID. Lancet Respir Med [Internet]. 2021;9(2):129. Available from: http://dx.doi.org/1016/S2213-2600(21)00031-X
• Hall VJ et al. SARS-CoV-2 infection rates of antibody-positive compared with antibody-negative health-care workers in England: a large, multicentre, prospective cohort study (SIREN). The Lancet Public Health. 2021; 397: 1459-69.
• Diagnosis and Treatment Protocol for Novel Coronavirus Pneumonia (Trial Version 7).China, Document Number : [2020] 184. (2020 March 3). Available from: http://www.nhc.gov.cn/yzygj/s7653p/202003/46c9294a7dfe4cef80dc7f5912eb1989.shtml